У першай палове ХVІІІ ст. вёска адносілася да маёнтка Жэмласлаў Ашмянскага павета Віленскага ваяводства. У ХІХ - пачатку ХХ ст. вёска ў Суботніцкай воласці Ашмянскага павета Віленскай губерні. У 1861г. - 46 рэвізскіх душ, у складзе маёнтка Жэмласлаў, уласнасць Умястоўскіх. Сяляне працавалі на нарыхтоўцы лесу, сплаве па рацэ Гаўя. У 1897г. - 28 двароў, 173 жыхары, у 1909 г. - 34 двары, 212 жыхароў, 189 дзесяцін зямлі.
Назва, вытканая на палатне
Вёска мае загадкавую назву. Здаецца, што яна звязаная з нейкай працай: шаркаць - значыць нешта рабіць? Але што?
Каб разгадаць назву, звярнуўся да свайго сябра дзяцінства Васіля Майсейчука, настаўніка-філолага, які за доўгія гады жыцця ў сталіцы Літвы Вільнюсе вывучыў літоўскую мову. Як ураджэнец Іўеўшчыны, ён зацікавіўся камонімамі нашага роднага краю. Камонім - гэта падклас тапонімаў, абазначаючых назвы вясковых пасяленняў з тых тапанамічных назваў, якія ўзніклі ад роду асноўнай дзейнасці жыхароў, насяляючых дадзеную мясцовасць.
У пошуках Васіль кіруецца сваім веданнем літоўскай мовы, карыстаецца кніжнымі і электроннымі літоўска-рускімі слоўнікамі, кансультуецца з літоўскімі лінг-вістамі. Веданне літоўскай мовы вельмі неабходнае, бо ў старажытнасці на землях сучаснай Іўеўшчыны пражывалі балты-літоўцы, якія яшчэ да прыходу сюды славян пакінулі балцкія назвы вёсак, рэк, азёр, лясоў, балот, палёў і іншых прыродных аб'ектаў. Славяне, якія паступова засялілі тэрыторыю ў межах сучаснай Беларусі да канца ІХ ст. н.э., не толькі захавалі балцкія назвы, але і прынеслі сюды свае, славянскія, і мы з вамі імі карыстаемся. Дык вось, літоўскае слова sarka (шарка) абазначае палатно хатняй работы.
Дыван ткачыхі з в. Шаркуці
Калаўрот з в. Шаркуці
- І вось тут, - піша мне Васіль Майсейчук, - становіцца канчаткова ясна, з чым асацыіруецца назва гэтай вёскі: там жылі ткачыхі, якія гэтае самае даматканае палатно ткалі ў сваіх хатах. На дзіва прыгожае талкаванне! А сама гісторыя яго даследавання гаворыць яшчэ аб тым, як уважліва трэба адносіцца да слова, усебакова яго вывучаць.
Прачытаўшы пісьмо, мне адразу ўспомніліся нашыя беларускія аналагічныя словы шарак і шарачак. Яшчэ ў сярэдзіне ХХ стагоддзя іх ужывалі вясковыя жанчыны, якія займаліся ткацтвам. З нітак лепшага льнянога валакна яны ткалі якаснае тонкае палатно, з якога потым шылі споднюю бялізну і пасцельныя прыналежнасці. З больш грубага валакна, якое называлі кудзеляй, пралі ніткі, з якіх ткалі ручнікі і таўшчэйшае палатно, якое называлі шаракам або шарачкам. З шарачкавага палатна шылі верхняе мужчынскае і жаночае адзенне: піджакі, порткі, спадніцы, плаценкі (сукенкі).
Калісьці ў вёсках была развітая натуральная гаспадарка, кожная сям'я забяспечвала сябе адзеннем, абуткам і прадуктамі харчавання. Ва ўсіх вёсках у кожнай хаце стаялі кросны і на іх працавалі жанчыны. Але шаркуцёўскія жанчыны выдзяляліся нечым асаблівым: магчыма, акуратнасцю ў рабоце, якасцю палатна, а можа наносілі на палатно палоскі і ромбікі (былі і такія майстрыхі!), а гэта патрабавала больш творчасці і часу. Напэўна, аб шаркуцёўскіх ткачыхах ведалі далёка за межамі вёскі, таму і атрымала яна літоўска-беларускую назву Шаракуці, а потым змянілася на Шаркуці. Вось такая простая разгадка назвы вёскі.
Жыхары вёскі Шаркуці (1989 г.)
Рукой падаць да Жэмласлава
Жыццё жыхароў вёскі Шаркуці заўсёды было вельмі цесна звязанае з графскім маёнткам Умястоўскіх Жэмлаславам. Шаркуці былі адной з самых блізкіх вёсак да Жэмласлава і пачыналіся недалёка, у 300 метрах ад графскага спіртзавода.
У пасляваенны час, калі былы маёнтак Жэмласлаў стаў цэнтрам саўгаса, ён фактычна злучыўся з Шаркуцямі. У 1957 годзе гістарычная назва Жэмласлаў была чамусьці афіцыйна змененая на Жэмаслаўль. Цяпер па-беларуску назва гучыць Жамыслаўль. У 1990-я гг. у Жамыслаўлі выраслі двухпавярховыя катэджы, дзякуючы намаганням дырэктара саўгаса Анатоля Рыгоравіча Халупка. І толькі дарожны знак Шаркуці, побач з мостам праз Гаўю, указвае на пачатак вёскі.
Жамыслаўльская ГЭС. 1960-я гг.
Каля Шаркуцёў і Жэмласлава адбываліся адны і тыя ж гістарычныя падзеі. Жэмласлаў у часы Умястоўскіх ніколі не быў ні вёскай, ні мястэчкам. Ён быў графскім маёнткам, дзе пражывалі ў палацы гаспадары, а ў афіцыне (флігелі) - графская прыслуга. За рэчкай, у фальварку Рудня, стаялі два вялікія мураваныя і драўляныя дамы для фальваркавай прыслугі.
Цяпер некаторыя журналісты і гісторыкі, убачыўшы сучасны Жамыслаўль як вялікі пасёлак, пішуць, што ён быў пры Умястоўскіх мястэчкам. Гэта памылка, бо акрамя сядзібна-паркавага комплексу і гаспадарчых пабудоў тут нічога не было і іншыя жыхары тут не пражывалі. Маёнткі паноў і графаў будаваліся за межамі вёсак і мястэчак, з сялянамі і мяшчанамі яны побач не жылі.
У 1919 годзе Віленшчына была вернутая Польшчы пад кіраўніцтвам Юзафа Пілсудскага. Адрадзіўся Віленскі ўніверсітэт імя Стэфана Баторыя. У гэты час графіня Яніна Умястоўская рэалізавала мару памерлага ў 1905 годзе графа Уладзіслава Умястоўскага. 6 сакавіка 1922 года яна падпісала акт дарэння на навуковыя мэты Віленскаму ўніверсітэту сваёй жэмласлаўскай рэзідэнцыі, а таксама фальваркаў Гута і Залессе з прылягаючымі землямі плошчай 2200 га і сасновага лесу плошчай 1200 га. Графіняй быў створаны Фонд падтрымкі Жэмласлава, яна дадаткова фінансавала пачынанні новага гаспадара маёнтка.
Дом адпачынку для выкладчыкаў Віленскага ўніверсітэта ў Жамыслаўлі.1930 г
Але Другая сусветная вайна, якая пачалася 1 верасня 1939 года, прынесла імклівыя перамены. 17 верасня 1939 года падраздзяленні Чырвонай Арміі перайшлі савецка-польскую мяжу і ўступілі на тэрыторыю Заходняй Беларусі, якая пазней увайшла ў склад БССР. Тут была ўстаноўлена савецкая ўлада. Пачаліся пераўтварэнні ў сацыяльна-эканамічным жыцці рэгіёна. У 1940 годзе на базе графскага маёнтка, фальваркаў Гута, Залессе, Рудня і Доржы быў створаны саўгас "Жамыслаўль". Ён працаваў нядоўга, бо 22 чэрвеня 1941 года фашысцкая Германія без аб'яўлення вайны вераломна напала на СССР. Незадоўга да вайны, 12.10.1940 г., вёска Шаркуці ўвайшла ў склад Жэмласлаўскага сельсавета. Будынак сельсавета размяшчаўся ў вёсцы Шаркуці.
У 1922 годзе Яніна Умястоўская выехала ў Варшаву і там пражывала. Не забывалася і наведвала свой любімы Жэмласлаў. Калі Германія напала на Польшчу ў 1939 годзе, яна эмігрыравала ў Італію, дзе памерла 6 лістапада 1941года ў Рыме, там і пахаваная.
А. Ігліцкі.
Працяг будзе.
