Упершыню, у 1994 годзе, ён праходзіў у старажытным горадзе Полацку.
Затым сталіцамі свята сталі многія гістарычна значныя культурныя цэнтры краіны.
За сваю шматгадовую гісторыю Дзень беларускага пісьменства стаў па-сапраўднаму нацыянальным святам, значнай падзеяй культурнага жыцця краіны.
Невыпадкова тое, што ён праводзіцца ў першыя дні новага навучальнага года. Адукацыя, інфармацыя і культура - тры галіны, якія фарміруюць інтэлектуальную эліту нацыі, яе сучаснасць і будучыню.
У гэты дзень мы аддаём даніну павагі нашым продкам, якія стварылі фундамент беларускай адукацыі і пісьменства.
Святкаванне Дня беларускага пісьменства - гэта дэманстрацыя непарушнага адзінства беларускага друкаванага слова і гісторыі беларускага народа, яго цеснай сувязі са славянскімі вытокамі, а таксама асэнсаванне гістарычнага шляху пісьменства і друку ў Беларусі.
З прыходам на беларускія землі хрысціянства духоўная культура беларусаў стала багацейшай. Хрысціянізацыя суправаджалася распаўсюджваннем пісьменства.
Пра гэта сведчылі, напрыклад, віслы друк князя Ізяслава, надпісы на так званых «Барысавых камянях», знойдзеных у рэчышчы Заходняй Дзвіны, надпісы на камяні, знойдзеным у падмурку Полацкага Сафійскага сабора з імёнамі будаўнікоў, якія ўзводзілі храм.
У Брэсце быў знойдзены драўляны грэбень для расчэсвання валасоў з паслядоўна размешчанымі на ім літарамі славянскага алфавіту.
Выключную навуковую каш-тоўнасць маюць берасцяныя граматы - бярозавая кара з літарамі, надрапанымі на ёй. Такія граматы былі знойдзены археолагамі ў Віцебску і Мсціславе. Іх змест сведчыць аб тым, што граматай у той час валодалі і простыя гараджане. А ў XII - 1-й палове XIII стагоддзя 10% насельніцтва былі пісьменнымі і пры гэтым не толькі мужчыны, але і жанчыны. Гэта пацвярджае, што ўзровень пісьменнасці на нашых землях быў дастаткова высокі.
У першай палове XI стагоддзя пачалося летапісанне - запіс падзей па гадах у храналагічнай паслядоўнасці. Самай ранняй рукапіснай кнігай на тэрыторыі Беларусі з’яўляецца створанае ў XI стагоддзі «Тураўскае Евангелле».
Перыяд станаўлення беларускай дзяржаўнасці азнаменаваны жыццём і дзейнасцю выдатных філосафаў і асветнікаў, якімі з’яўляюцца для нашай зямлі Еўфрасіння Полацкая - асветніца з роду Усяслава Чарадзея, і Кірыл Тураўскі - ус-ходнеславянскі мысліцель XII стагоддзя, беларускі Залатавуст.
Ужо ў дзяцінстве Еўфрасіння перапісвала і перакладала кнігі з іншых моў. Пазней, заснаваўшы ў Полацку два манастыры, яна садзейнічала развіццю літаратурнага слова.
У манастырах дзейнічалі майстэрні па перапісванні кніг - скрыпторыі. Са скрыпторыяў кнігі разыходзіліся па ўсёй полацкай зямлі і за яе межы, а чыталі іх вучоныя, манахі і прадстаўнікі феадальнай шляхты, па іх вучыліся грамаце дзеці.
У XII-XIII стагоддзі зараджаецца летапісанне, з’яўляюцца значныя творы аўтабіяграфічнага жанру («Жыціе Еўфрасінні Полацкай»).
У XIII—XV стагоддзі фармі-руецца беларуская народнасць, паралельна адзначаецца і ўтварэнне беларускай мовы.
У перыяд існавання Вялікага Княства Літоўскага старабеларуская мова як найбольш развітая з 1345 года стала афіцыйнай дзяржаўнай мовай ВКЛ, выкарыстоўвалася ў справаводстве і судаводстве, пры складанні дыпламатычных дакументаў, зборнікаў, пры напісанні летапісаў, рэлігійных твораў і г. д. Першым зборам законаў на нацыянальнай мове у Еўропе стаў Статут Вялікага Княства Літоўскага, створаны на старабеларускай мове.
Асаблівае значэнне для развіцця беларускага пісьмен-ства мела дзейнасць гума-ніста-асветніка, пісьменніка і перакладчыка, заснавальніка ўсходнеславянскага кнігадру-кавання Францыска Скарыны. Ён першым сярод усходніх славян выкарыстаў друкаванае слова і праз свае першадрукі далучыў суайчыннікаў да багаццяў прыгожага пісьменства: пераклаў, а ў 1517-1519 гадах выдаў у Празе 23 кнігі Бібліі з каментарыямі.
Паслядоўнікі Скарыны высока ўзнялі кніжную справу Беларусі, зацвердзілі важнасць беларускай кніжнасці ў Еўропе.
Паэт-гуманіст Мікалай Гусоўскі надрукаваў на лацінскай мове першую кнігу пра Беларусь, сапраўдны гімн сваёй радзімы - «Песню пра зубра».
Першая друкарня на тэрыторыі сучаснай Беларусі была заснавана ў 1553 годзе ў Брэсце з ініцыятывы канцлера ВКЛ Мікалая Радзівіла Чорнага, дзе друкаваліся кнігі на польскай і лацінскай мовах.
Сымон Будны заснаваў друкарню ў Нясвіжы і ў 1562 годзе выдаў «Катэхізіс» - першую кнігу на старабеларускай мове.
Падпісанне Люблінскай уніі паміж ВКЛ і Польшчай у 1569 годзе прывяло да паступовага выцяснення беларускай мовы з дзяржаўнага выкарыстання (з заменай польскай, якая, у сваю чаргу, пасля падзелаў Рэчы Паспалітай, саступіла сваё месца рускай).
Адраджэнне беларускага кні-гадрукавання пачалося ў канцы XVIII стагоддзя, калі з’явіліся кнігі, якія сталі для беларусаў сапраўдным скарбам: «Камедыя» К. Марашэўскага (нягледзячы на забарону, кніга напісана на беларускай мове); сатырычныя паэмы «Тарас на Парнасе» К. Вераніцына, «Энеіда навыварат» В. Равінскага, асобныя творы Я. Чачота, Я. Баршчэўскага, В. Дуніна-Марцінкевіча, А. Ры-пінскага, якіх пасля назвалі «пачынальнікамі» новай беларускай літаратуры.
Важную ролю ў распаў-сюджванні беларускага друкаванага слова адыгралі першыя легальныя беларускія газеты «Наша доля» і асабліва «Наша ніва», вакол якой аб’ядналіся Янка Купала, Якуб Колас. Алаіза Пашкевіч, Максім Багдановіч, Змітрок Бядуля, Максім Гарэцкі і іншыя.
***
У 2022 годзе Дзень беларускага пісьменства прыме горад Добруш, вядомы з XVI стагоддзя. Тут былі заснаваны першыя ў Беларусі папяровая фабрыка (1870) і фарфоравы завод, а знакамітым ураджэнцам Добрушскага краю з’яўляецца класік нацыянальнай літаратуры – пісьменнік, сцэнарыст і драматург Іван Шамякін.
У рамках свята ўдзельнікі і госці могуць азнаёміцца з новымі кніжнымі выданнямі, сустрэцца з беларускімі і замежнымі літаратарамі, жур-налістамі, выдаўцамі, паслухаць выступленні паэтаў і пісьменнікаў, творчых калек-тываў і выканаўцаў.
Таксама па традыцыі на Дні беларускага пісьменства праходзіць узнагароджанне пераможцаў конкурсу на лепшыя літаратурныя творы года, навукова-практычная канферэнцыя і шэраг іншых мерапрыемстваў.
Падрыхтавала
Iрына БУТУРЛЯ.
