ivyenews.by

Вывучаем гісторыю роднага краю: Іўеўшчына ў складзе Вялікага Княства Літоўскага (частка II)

О малой родине

У Беларусі шырокае распаўсюджванне атрымаў кальвінізм. Гэта плынь пратэстантызму вырашылі скарыстаць сем'і некаторых магнатаў, у першую чаргу Радзівілы і Кішкі, якія па чарзе валодалі Іўем.

Кальвінізм павінен быў стаць для іх прыхільнікаў абгрунтаваннем памкненняў, скіраваных на ператварэнне ВКЛ у свой удзел, незалежны ад Польшчы. Таму ў многіх прыватнаўласніцкіх гарадах і мястэчках Беларусі, у тым ліку і ў Іўі, у сярэдзіне XVI ст. узніклі кальвінісцкія абшчыны (зборы).
Буйным арыянскім цэнтрам у Беларусі ў 2-й палове XVI ст. становіцца Іўе. 3 1567 г. у Іўі дзейнічае арыянская царква, прапаведнікам у якой быў В.Іеранімавец. Развіццю асветы ў краі садзейнічала і выдавецтва Троіцкага брацтва, якое існавала ў Іўі з 1610 г.

У перыяд ВКЛ Іўеўскі край часта знаходзіўся ў зоне ваенных канфліктаў. Асабліва моцна ён пацярпеў у перыяд руска-польскай вайны 1654-1667 гадоў. 16 ліпеня 1655 года гетман Іван Залатарэнка рапартаваў цару Аляксею Міхайлавічу пра перамогу над польскімі войскамі пад Ашмянамі. Пяць тысяч казакоў Васіля Залатарэнкі (малодшага брата Івана Залатарэнкі) у жніўні 1655 года прайшлі ўздоўж Нёмана, захапілі Ліду, Іўе, Ліпнішкі, Алькенікі, Любчу.
У лісце рускага цара і вялікага князя Аляксея Міхайлавіча да дожа Венецыі Франчэска Маліна ад 23 лістапада 1656 года можна прачытаць:

"И милостию Божиею, и Пречистые Богородицы помощию, и молитвами всехъ святыхъ, и нашимъ государскимъ, и сына нашего Цар Вел-ва, благовернаго Царевича и В. Князя Алексея Алексеевича, всеа Великия, и Малыя, и Белые Росии, счастьемъ, мы В Г-рь, наше Цар. Вел-во, также по указу нашего Цар Вел-ва, бояре наши и воеводы у Польcкаго Яна Казимера короля многие городы и места поимали и въ техъ городахъ и местахъ многихъ полскихъ и литовскихъ людей, также в гетмановъ Януша Радивила и Гонсевскаго, со всеми полки ихъ съ полскими жъ и литовскими и иныхъ земель съ наемнымі людми многие тысячи побили на голову и знамена, и литавры, и пушки, и пушечные всякие запасы, и банчуки, которые возятъ надъ гетманы поймали; авъ языцехъ въ бояхъ и в городахъ поймали знатныхъ и честных людей, сенаторов, и полковников, и ротмистровъ, и поручниковъ и иныхъ началныхъ людей, и шляхту конныхъ и пешихъ многихъ людей, а имянно у короля городовъ взяли искони государскую отчину Смоленскъ, Радень, Лиду, Ивье, Липнишки …".

Пагэтаму ў 1685 г. у Іўі налічвалася ўсяго 79 уласнікаў дамоў і сядзіб (у 1563 - 123), з якіх ворыўнымі ўчасткамі валодалі 49 чалавек. Яны апрацоўвалі 19 валок зямлі, што размяркоўвалася наступным чынам: 28 чалавек мелі надзел, які не перавышаў 1/3 валокі, 6 мелі па паўвалочнаму надзелу і толькі 15 з іх адносіліся да катэгорыі земляробаў, якія карысталіся ўчасткамі звыш паўвалокі. Гэта складала 19 % ад агульнай колькасці домаўласнікаў і 62 % у адносінах да ўладальнікаў ворыўных участкаў. Такім чынам, у 2-й палове XVI і ў XVII ст. толькі 1/5 жыхароў Іўя адпрацоўвала іншыя натуральныя павіннасці.
За карыстанне зямлёй насельніцтва мястэчка ў 1685 г. павінна было адпрацоўваць у тыдзень па 2 дні ў час жніва, у год па 5 дзён на лоўлі рыбы, аддаваць 2 курыцы і штогод 2 разы накіроўваць падводы ў Вільню, Мінск і іншыя гарады.
У 1700 годзе Іўеўшчына ўзгадываецца ў гістарычных крыніцах у сувязі з грамадзянскай вайной сярод магнацкіх груповак ВКЛ, якая пагаршалася на фоне распачатай Паўночнай вайны паміж Расіяй і Швецыяй.
Міжасобасны канфлікт прадстаўнікоў Вішнявецкіх і Сапегаў перарос у ваенны канфлікт за дамінаванне ў княстве. Вішнявецкія, на падставе выканання каралеўскага ўніверсала аб ахове межаў ад войскаў Карла XII, сабралі ў Ашмянскім павеце каля Ліпнішак і Іўя войска ў 20 000 чалавек. Абраўшы на чале войскаў Міхаіла Карыбута Вішнявецкага, войскі 10 лістапада 1700 года адправіліся з Іўеўшчыны ў Алькенікі, дзе і разбілі войскі Сапегаў.
Афіцыйна статус мястэчка Іўе атрымала ў 1742 годзе.

У гістарычных хроніках фактычна зніклай Рэчы Паспалітай мы знаходзім згадку пра бітву 16 (27) мая 1794 года на тэрыторыі Іўеўшчыны, якая адбылася ў ходзе паўстання Т. Касцюшкі.

З рапарта 18 (29) мая 1794 г. расійскага генерала Л. Бенігсена:
"После донесения вашему превосходительству от 14 (25) сего месяца, с Вишнева 15-го (26) поднявшись, следовал я по пути к Трабе, но сколь скоро перешел местечко Богданов встречен бунтовщиками под командою майора Мальковского, кроме множественной черни по примечанию в числе пятисот человек.
Я, тотчас отрядив Изюмского легкоконного полку два эскадрона, казачий Киреева полк и подкрепляя оных Эстляндского егерского корпуса первым и четвертым батальонами, велел атаковать. И решилось тем, что сколько ни упорствовал неприятель, однако с места сбит и гнавши взято в плен товарищей четырех и шеренговых одиннадцать, да на месте положено пятьдесят два. С нашей же стороны убитых казаков два и раненых Изюмского легкоконного полку рядовых четыре и строевых лошадей убито восемь. Затем, постигаючи умножающееся со всех сторон от черни то польское войско, наступила ночь и в коль то прекратилось и так я пристал у местечка Трабы единственно только к одному отдохновению. С полуночи ж, то есть 16 (27) числа в третьем часу, узнав, что тех мятежников сила в местечке Ивье, спешивши туда, едва ль успел выступить вновь явился неприятель и в дело больше первого, но я, на то несмотря, следовал своим путем, даючи ему впереди удары казаками, чему я собственно свидетель, что их в расстоянии трех миль убито тридцать четыре человека, да в плен раненых взято пять. Наконец, чтоб дойти мне до Ивья осталось только две мили, как вдруг неприятель взял вправо к местечку Липнишки и тем меня принудил помыслить куда обратиться.
Между тем приведен пленной и уверил яко уже в Ивие скопища шляхтов нет, а все перешли в Липнишки, стало быть и мне туда следовать было незачем. А как передовые мои угнались за кучею первых, то и я за ними же взял свой путь, победу приносящей, пока сближился к местечку Липнишки, считаючи там по известиям не более трехсот человек, но в том ошибка. А вместо того явилось с кучею бесчисленной черни великое войско. И как оное по высоте расположения своего вдруг престало глазам моим, то уже ввиду будучи их и вдруг окруженным со всех сторон, тотчас приготовил себя в боевой порядок и всем фронтом пошел прямо на него, не знаючи совсем, что впереди река и болото. Однако тем лучше, ибо коль скоро неприятель приметил прием мой направо, в ту же самую минуту в смятении тронулся с места и стал теснитца на их стороне за местечком к переправе и, отыскав там прилежащими к местечку две дороги. Я разделил свои войски на колоны из коих были в первой под командою господина полковника и кавалера Деева в авангарде Эстляндского егерского корпуса с четвертым батальоном Ростовского пехотного полку господин подполковник и кавалер барон Сакен, в резерве ж мушкетерские полки Тамбовский, Ростовского две роты, часть казаков и восемь орудий, а во второй под моим начальством авангард Эстляндского егерского корпуса с первым батальоном господин подполковник и кавалер Шилинг, в резерве ж Нарвского мушкетерского полку батальон, одна рота Псковского мушкетерского полку, Изюмский легкоконной полк, часть казаков и девять орудий.
А за сим стремглав на беспорядок злодеев начал канонадою, потом скорыми шагами спустился до переправы, счасливо перешел лес по оградам и мгновенно уформировал себя по-прежнему в порядок, стал пред неприятелем, притеснив его канонадою и стрельбою из орудий. При чем он то останавливался, то подавался назад. Но может ли сила злодейства устоять против славы оружия ее императорского величества? Я, приметя наступление их конницы, взявши Изюмский легкоконный и казачий Киреева полки, ударил на их левое крыло, которое при малом сопротивлении опрокинуто с потерею на месте около двухсот человек и взятых в плен товарищей восемь, шеренговых сем, да черни разной восемь человек, с нашей же стороны убитых казак один, раненый один, да Изюмского полку легко раненых рядовых девять и строевых лошадей убито двенадцать. Потом обратилось все скопище бунтовщиков в бег. Чернь спряталась в лес, а войски, угнетаемо повсеместно, ретируясь, спешили за пять верст до речки Кропишок, где, зажегши мост, рассыпалось также по лесам. Чем окончив благополучно победу и остатки, показывающиеся после, разбивши, возвратился обратно к местечку Липнишки и там взял ночлег.
Между тем честь имею вашему превосходительству изъяснить подробней, что на стороне бунтовщиков было черни по примечанию и за подтверждением тысяч пять, войск же польских под командою генерала майора Хлевинского полками и конницы третей Барановского, пятой Лишевского, да бригады Ковенская и Пинская, пехотных 3, 4 и 6-й полки".

Расійскі генерала Л. Бенігсен "за победу над польскими мятежниками, скопившимися при Липнишках и Трабах, и за труды, понесенные в течение всей кампании 1794 г.", быў узнагароджаны ордэнам Святога Уладзіміра 2 ступені Вялікага Крыжа. Яшчэ адзін расійскі генерал Аляксандр Львовіч воінаў, які ўдзельнічаў "при усмирении польских мятежников: мая 16, под м. Липнишки; 21 - под м. Ошмяны, июня 6, под м. Вишневцы; 14 - при м. Солмы", за выдатныя дзеянні ўзнагароджаны ордэнам Святога Георгія 4 класа.
Пасля 3-га падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Іўе і прылеглыя да яго тэрыторыі былі ўключаны ў склад Расійскай імперыі.

А. Гецэвіч,
кандыдат гістарычных навук, дацэнт,
загадчык кафедры
турызму і культурнай спадчыны факультэта гісторыі,
камунікацыі і турызму
Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта ім. Я. Купалы.

Читайте ещё:



Оставить комментарий