Усе ведаюць, што Геранёны - самае старажытнае паселішча на тэрыторыі сучаснага Іўеўскага раёна. Яго ўспамінаюць крыжацкія хронікі з 1380 года як “Гаштольдэндорф”, бо ўся ранняя гісторыя Геранён звязана з родам Гаштольдаў. А архіўныя старадрукаваныя акты, што знаходзяцца ў Варшаве, згадваюць паселішча ў VIII стагоддзі.
Хачу зрабіць невялічкі агляд «Геранёны ў творах мастацкай літаратуры”. Усе гэтыя творы аб’ядноўваюць тэма кахання і народныя паданні.
Раіса Баравікова – вядомая пісьменніца, паэтэса, перакладчыца, лаўрэат Дзяржаўнай прэміі імя Я. Купалы, лаўрэат Літаратурнай прэміі імя А. Куляшова
Яна напісала драматычную паэму ў дзвюх дзеях “Барбара Радзівіл”.
Дзеянне адбываецца з 1547 па 1551 год – палымянае каханне звязвае вялікага князя ВКЛ Жыгімонта II Аўгуста і Барбару Радзівіл. Мы бачым галоўных герояў у Вільні, Кракаве. Але ж Барбара жыла ў Геранёнах пасля шлюбу са Станіславам Гаштольдам. Тут, у Геранёнах, яна пазнаёмілася з вялікім князем пасля смерці мужа. І калі яна цяжка захварэла і адчувала, што хутка прыйдзецца развітацца з дарагімі людзьмі, дарагімі мясцінамі, свой маналог яна прысвячае Геранёнам:
Мой лёс зямны пакутаю кляймёны,
Такія мукі зараз я цярплю.
О Жыгімонт…
ты помніш Геранёны
І да цябе найпершае
“люблю”?!
Другі ўрывак з паэмы Р. Баравіковай “Барбара Радзівіл”:
Мне цяжка…
На зямлі памру няроднай.
Чужыя сцены, галасы,
імёны…
У Вільню хоць на міг,
у Геранёны.
Прачытаць паэму можна ў зборніку лірыкі “Сад на капялюшыку каханай” (Мінск: Мастацкая літаратура, 1998).
Юрый Татарынаў працуе ў жанры гістарычнай прозы і піша кнігі па краязнаўстве. У 2001 годзе ён сустракаўся з вучнямі і настаўнікамі Геранёнскай СШ і прэзентаваў свой раман “Пленящая грацией”. Гэта раман аб каханні Барбары Радзівіл і Жыгімонта Аўгуста ў Геранёнах, пра яе першае замужжа. У другой частцы даецца падрабязнае апісанне Геранёнскага замка. Нават героі маюць прозвішчы, сугучныя назвам населеных пунктаў мясцовасці. Напрыклад, в. Квяткоўцы – пан Квяткоўскі. Дарэчы, у час напісання кнігі аўтар цэлае лета жыў у вёсцы Меляхі (1 км ад Геранёнаў).
Мы чытаем, што вялікі князь збіраўся прабыць ў Геранёнах 2-3 дні, а затрымаўся на месяц. І знаёміўся з навакольнымі паселішчамі – Ліпнішкамі, Дзевянішкамі, Роцкішкамі. Раман закончыўся развітаннем закаханых. А на Каляды ў Вільні яны сустрэнуцца зноў, каб не разлучацца да самай смерці. Але пра гэта ўжо другая кніга.
Антон Францішак Брыль – беларускі перакладчык, празаік і паэт. Фіналіст конкурсу маладых літаратараў імя Уладзіміра Караткевіча (2005). Інфарматык паводле адукацыі. Прадоўжыў вучобу ў Італіі. Зараз працуе праграмістам у Швецыі.
У Мінску ў 2014 годзе выйшла кніга “Ян Ялмужна”. Гэта казка для дарослых. Тут апавядаецца пра гаспадара Геранёнскага замка, які вельмі любіць паданні даўніх часоў. Час дзеяння 1506-1517 гады. Многа прыказак, прымавак. Напрыклад: “Сяджу ні ў лесе, ні ў полі, ем хлеб без солі, хай сядзе і госць, калі ён тут ёсць”, “Святы Лаўрыне, святы Аўгустыне, ды святы Мікалаю, – усяго дачакаю”.
Запомніцца і паданне пра рыцараў з Трабскай пушчы, якія могуць і двор спаліць, і статак сурочыць, скрасці чалавека, калі той ноччу ў пушчу палезе.
Або пра цмока з Лынтупаў, якога можна было толькі звязаць вяроўкамі з асвячоных канопляў. І павучанне для людзей: “… Гавары ветла, слухай пільна, свае абяццанні трымай дарэшты, а чужым вер напалову”.
Кніга рэдка сустракаецца ў княгарнях, тыраж усяго 300 экзэмпляраў.
Пэдра Камача. Апавяданне “Люстэрка пана Твардоўскага”, дзе перададзена легенда пра Чорную Даму Нясвіжа. Дзеянне пачынаецца з таго, як Жыгімонт Аўгуст закахаўся ў прыгожую ўдаву Барбару Гаштольд са слыннага роду Радзівілаў, якая пражывала ў Геранёнскім замку. А калі ўступіў на польскі прастол, то каранаваў і Барбару. Праз паўгода Барбара памерла. Злыя языкі пляткарылі, што яе атруцілі па загаду каралевы-маці, Боны з роду Сфорца, якая да таго часу ўжо выехала ў Італію на сваю радзіму. І як чарнакніжнік Твардоўскі з дапамогай люстэрка вызваў прывід Барбары з таго свету.
Спадзяюся, што гэты матэрыял выкліча цікавасць і жаданне прачытаць кнігі, пра якія вышэй ішла размова, у якіх аўтары выказалі любоў да сваёй зямлі, гонар за яе гісторыю і культуру.
Хотите читать актуальные новости Ивья и Ивьевского района первыми? Подписывайтесь на наш Телеграм-канал по ссылке https://t.me/ivyenews
Алена СМАЛЯНІЧЭНКА.
